We zijn allemaal uniek. Wat ons drijft en wat we voelen terwijl we doen wat we doen is voor iedereen verschillend. Sommigen lijken met de glimlach overal door te gaan, terwijl anderen al veel sneller ‘druk’ voelen als ze moeten voldoen aan bepaalde verwachtingen. Dat kunnen verwachtingen van de omgeving zijn, maar ook van jezelf. Perfectionisme en/of een groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben ligt dan ook vaak aan de basis van het ontwikkelen van een burn-out, alsook diverse andere aspecten zoals faalangst, loyaliteit en moeilijk ‘nee’ kunnen zeggen. Het leidt ertoe dat men de eigen grenzen niet voldoende kent, wat tot gevolg heeft dat die ook niet bewaakt kunnen worden. Omdat die grenzen aangeven ‘wie je bent’ verlies je in zekere zin een stukje identiteit.
Dat is echter niet uitzonderlijk, want dat doen we allemaal in min of meerdere mate. Het probleem ontstaat pas als de druk die men ervaart chronisch wordt. Als er geen evenwicht wordt gebracht in de vorm van rust en/of ontspanning gaan er zich dingen emotioneel beginnen manifesteren. Initieel voelen we ons niet lekker in ons vel, wat zich later ontwikkelt naar futloosheid, prikkelbaarheid, zwaarmoedigheid enzoverder. We zijn moe, we slapen slecht, we voelen ons opgejaagd en krijgen last van lichamelijke klachten, zoals onder andere spijsverteringsproblemen, huidproblemen, hartkloppingen en slapeloosheid. Ook mentaal moeten we inleveren: vergeetachtigheid, concentratieverlies, angsten en paniekaanvallen zijn zeker geen uitzondering. Eigenlijk lijden we op alle vlakken. In een vergevorderd stadium bezwijkt heel ons systeem onder de aanhoudende druk, en er wordt vaak onherstelbare schade aangericht aan ons systeem.
Genezing van burn-out is dan ook een werk van lange adem. De roofbouw die al vele maanden, dan niet jaren aan de gang is, wordt niet zomaar ongedaan gemaakt. Het spreekt vanzelf dat de oorzaken moeten worden aangepakt door een drastische verandering van de leef- en/of werkomstandigheden bij de patiënt zelf. Ook gezonde voeding en voldoende beweging en rust zijn cruciaal in het herstelproces.
Als we volgens de westerse geneeskunde naar de fysiologie van burn-out kijken, dan zijn er een 2-tal orgaanstelsels die op de lange duur ontregeld geraken, namelijk het hormoonsysteem en het autonome zenuwstelsel. Bij spanning en stress wordt het lichaam gestimuleerd om meer alertheidshormonen (voornamelijk adrenaline & cortisol) aan te maken. Bij burn-out worden deze hormonen continu aangemaakt, waardoor het lichaam constant in een status van activiteit en alertheid verkeert. Dit leidt o.a. tot slaapstoornissen en mentale onrust. De toestand van alertheid zorgt er tevens voor dat het parasympatische deel van het autonome zenuwstelsel wordt afgeremd, waardoor de spijsvertering wordt ontregeld, met tal van spijsverteringsklachten als gevolg.
Binnen de westerse geneeskunde is er geen vast omschreven behandelplan, met name door de veelheid aan klachten, zowel lichamelijk als psychisch. Huisartsen schrijven veelal in eerste instantie rust voor (beginnend bij enkele weken en oplopend tot verschillende maanden), en eventueel wordt medicatie voorgeschreven in de vorm van antidepressiva en kalmeermiddelen. De patiënt wordt vaak doorverwezen naar een psychotherapeut om inzage te krijgen in de oorzaken van zijn/haar burn-out. Via veelal cognitieve gedragstherapie wordt er vervolgens aan gewerkt om zowel de fysieke als mentale belastbaarheid te verbeteren. Omdat burn-out sterk verwant is met stress wordt er in de behandeling ook veel nadruk gelegd op rust en ontspanning. In de praktijk blijkt dat de behandeling van burn-out niet eenvoudig is en herstel veel tijd kost, mede afhankelijk van de duur van het eerdere roofbouwproces.
De holistische visie van TCM ziet ons lichaam, geest en emoties als één samenwerkend geheel. De goede of slechte samenwerking bepaalt direct onze gezondheid en geeft bovendien inzage in de processen die oorzaak kunnen zijn van ziekte. Alles heeft te maken met balans, en in zijn fundament is dat steeds de balans tussen Yin en Yang: uitersten die elkaar nodig hebben om te bestaan, die tegelijk de bouwstenen vormen van Qi, wat de naam is van de universele energie alles vorm geeft. Ook ons lichaam. De balans tussen Yin en Yang splitst zich in ons lichaam verder op in 5 elementen (vuur, aarde, metaal, water en hout), welke telkens een orgaansysteem vertegenwoordigen (hart, milt, longen, nieren en lever) met hun specifieke meridianen. Elk orgaansysteem vertegenwoordigt ook specifieke emoties en hun eigen ‘spirit’ (mentale drijfveren zeg maar, zoals volharding, plannen maken, duidelijk richting kiezen, besluiteloosheid,…)
In tegenstelling met de westerse geneeskunde heeft elk van deze ‘orgaansystemen’ een eigen pathologie, en tegelijkertijd houden zij elkaar onderling ook weer in balans. Een onevenwicht of pathologie staat quasi nooit op zichzelf omdat er steeds een effect optreedt in een ander orgaansysteem. Het ene element kan op verschillende manieren een ander element ‘aantasten’. Een perfect statisch evenwicht is er echter nooit. Er komen altijd emoties op die voor schommelingen zorgen, en dat is ook de natuur der dingen.
Net als vele andere westerse ziektebeelden wordt burn-out niet specifiek beschreven in de TCM literatuur. Het wordt dan ook gezien als een moderne ziekte omdat ze in verband wordt gebracht met werkgerelateerde stress. Dit betekent echter niet dat de ziekte niet volgens TCM principes kan worden geanalyseerd om uiteindelijk tot een passende behandeling te komen.
De pathologie van burn-out begint doorgaans met Lever Qi stagnatie. Een TCM syndroom waar zowat iedereen in min of meerdere mate aan ‘lijdt’ omdat het wordt veroorzaakt door stress. De Lever zorgt voor een vlotte stroom van Qi, en als dit systeem onder druk komt te staan gaat de Qi stagneren, wat leidt tot de typische klachten van dit element, waaronder prikkelbaarheid en woede-uitbarstingen.
Als de druk nog opgevoerd wordt kan Lever Qi stagnatie tot Lever-vuur en Hart-vuur leiden. Duizeligheid, oorsuizen, hoofdpijn, rode ogen en slaapstoornissen zijn typische symptomen van Lever-vuur, en mentale rusteloosheid, hartkloppingen, rood aangezicht en constipatie zijn symptomen van Hart-vuur. Door de verminderde nachtrust heeft het lichaam minder tijd om te herstellen. De Lever slaat immers het bloed (Xue) op om het o.a. te vitaliseren voor het lichaam. Bij afnemende nachtrust, zal het Lever-bloed minder worden gevoed waardoor Lever-bloed leegte ontstaat. Ondertussen heeft ernstige Lever Qi stagnatie ook een effect in de het Milt systeem, waar de Qi deficiënt geraakt. Milt Qi deficiëntie dus, wat vooral spijsverteringsproblemen en vermoeidheid teweegbrengt.
In dit stadium is alles nog min of meer omkeerbaar en noemen we het doorgaans stressklachten of overspannenheid. Ook al is het niet op 1-2-3 opgelost, balans kan wel worden hersteld zodat we ons na een tijd terug ‘de oude’ kunnen voelen. De diagnose burn-out wordt doorgaans pas gebruikt vanaf we ons in de volgende fase begeven. Want worden alle alarmsignalen die we kregen echter genegeerd, dan gaan we écht in het rood. Er ontstaan leegte patronen in het Nier systeem, wat meestal onomkeerbare gevolgen met zich meebrengt. De Nieren huisvesten immers onze Jing (essentie), dat is de aangeboren vorm van Qi die staat in voor geboorte, groei en voortplanting. Eenvoudig gesteld kan deze Nier Jing echter niet worden bijgevuld. We krijgen ze mee met de geboorte, en is deze eenmaal volledig opgebruikt, dan sterven we. Verbruik van Nier Jing zorgt namelijk voor ons verouderingsproces.
Als we door die cascade aan syndromen de Nier Jing beginnen aantasten (Vooral Nier Yin deficiëntie, maar kan ook de combinatie met Nier Yang deficiëntie zijn) wordt er dus geraakt aan iets dat onomkeerbaar is. De roofbouw op ons lichaam (met inbegrip van emoties) heeft zo tot een ineenstorting van ons energetisch systeem geleid. Grijs en/of uitvallend haar, reproductieve en urinaire stoornissen, extreme vermoeidheid, lage rugpijn, slecht korte termijngeheugen, broze botten, problemen met het gehoor en angstaanvallen zijn typisch voor problemen met in het Nier systeem. Hoewel er wel kan behandeld worden om symptomen te verminderen, zijn de vroegtijdige verouderingstekenen niet terug te draaien.
Volgens TCM is gevoeligheid voor burn-out deels aangeboren. Als je van geboorte af eerder Yin deficiënt bent heb je meer kans om ooit in een burn-out terecht te komen.
TCM is heel efficiënt om burn-out te behandelen omdat het een typisch emotioneel/energetisch probleem betreft. Via acupunctuur kan elk syndroom op zich behandeld worden door punten van de betreffende meridiaan aan te prikken om onder andere de Qi te voeden en de balans te herstellen. Ook met kruiden kunnen mooie resultaten worden geboekt. Met Medische Qigong wordt de universele energie aangewend om de energie van het lichaam aan te vullen en in balans te brengen. Het is mijns inziens de meest efficiënte manier omdat er niet methodisch tewerk wordt gegaan dan wel ‘op maat’ van de patiënt. Als de Qigong therapeut zich openstelt stroomt de Qi naar daar waar ze het meeste nodig is. Dat kan het opheffen van stagnatie zijn, aanvullen van Qi, het in evenwicht brengen van Yin ten opzichte van Yang, enzoverder.
Een Medische Qigong behandeling kan voor een burn-out patiënt, samen met een verandering van levensomstandigheden, voor een stabiel en diepgaand herstel zorgen. Omdat de patiënt vaak vastzit in bepaalde negatieve gedachtepatronen is het vaak is het nuttig om dit te combineren met een therapie die de patiënt met een andere bril naar de dingen doet kijken.